Onze maatschappij verandert snel. Er wordt steeds
meer over maatschappij 3.0 gesproken, maar als er een maatschappij
3.0 is, moet er ook een maatschappij 2.0 en een maatschappij 1.0
zijn. Wat zijn nu precies de verschillen? En hoe handel je als
organisatie of institutie volgens '3.0' principes?
Maatschappij 1.0
Maatschappij 1.0 reflecteert een hiërarchische samenleving
waarin organisaties en instituties op traditionele manieren werken.
Uitgangspunt is het zender-ontvanger model: degene met de meeste
macht vertelt degene met de minste macht wat er moet gebeuren.
Communiceren is daarbij eenrichtingsverkeer, een
informatiestroom die van de organisatie of persoon naar een andere
persoon of andere organisatie gaat. Een reactie wordt niet
terugverwacht of is niet gebruikelijk. Het zendmodel is dominant.
De ontvanger, bijvoorbeeld een burger of cliënt of werknemer, is
afhankelijk van de zender, bijvoorbeeld een overheid,
zorginstelling of werkgever, en diens besluiten. Organisaties die
volgens de principes van maatschappij 1.0 werken, worden wel
bekritiseerd om een gebrek aan inlevingsvermogen en beleefd door
burgers, cliënten of werknemers als "autistische organisatie".
Maatschappij 2.0
Maatschappij 2.0 is de opvolger van maatschappij 1.0 en kenmerkt
de overgangsperiode van maatschappij 1.0 naar maatschappij 3.0.
Kennis wordt via het internet steeds makkelijker toegankelijk en is
niet langer voorbehouden aan experts. De patiënt onderwijst
zichzelf en wordt mondiger in het contact met de dokter. Burgers
accepteren niet meer alle beslissingen van de overheid maar
verdiepen zich in de materie, verenigen zich en zoeken
handelingsruimte. Organisaties en instituties merken steeds meer
dat het oude hiërarchische model gaat wringen en tot weerstanden,
demotivatie en gebrek aan draagvlak voor beslissingen leidt. Als
gevolg daarvan wordt de kloof tussen instituties en burgers
kleiner. Eenrichtingscommunicatie wordt vervangen voor een model
waarin het mogelijk wordt om terug te reageren. Communicatie blijft
in samenleving 2.0 echter verlopen via een zender-ontvanger model
en er is nog geen sprake van werkelijk interactief contact.
Maatschappij 3.0
In maatschappij 3.0 verdwijnt het (strikte) onderscheid tussen
instituties en burgers. In plaats daarvan ontstaat er een
netwerksamenleving waarin organisaties, instituties en private
actoren samen nieuwe informatie en oplossingen creëren voor een
gedeeld doel. In maatschappij 3.0 wordt geaccepteerd dat de
maatschappelijke vraagstukken waarmee we worden geconfronteerd nu
eenmaal te ingewikkeld zijn om met een hiërachische aanpak aan te
vliegen. Overheidsinstellingen kunnen het niet meer alleen. Ook
wordt onderkend dat 'gewone' burgers kennisdragers zijn geworden en
rechtmatig belanghebbenden zijn in de thema's die hen raken. Het
denken is verschoven van hiërarchisch naar nonlineair en integraal
complexiteits-, community en netwerkdenken. Co-creatie en dialoog
zijn daarbij cruciaal. Betrokkenen creëren samen oplossingen in
cocreatie en creativiteit en out-of-the-box denken zijn het
uitgangspunt. Samenleving 3.0 is een samenleving waarin
belanghebbenden rondom een thema elkaar opzoeken en inter- en
transdisciplinaire partnerschappen sluiten. Keten- en
netwerksamenwerking nemen een vlucht.
Mengvormen
De drie maatschappijvormen lijken hier separate vormen maar in
de praktijk bestaan ze naast elkaar: veel instituties opereren nog
volgens het hiërarchische 1.0 principe, terwijl andere al de slag
hebben gemaakt naar een maatschappij 3.0. Ook binnen 1 organisatie
zien we soms meerdere modellen gelijktijdig naast elkaar bestaan.
Het verdienmodel is dan bijvoorbeeld gebaseerd op 3.0 principes,
maar in het interne beleid wordt nog een 1.0 of 2.0 model
gehanteerd.
Zie hier een filmpje over de verschillen tussen de 3
maatschappijvormen in de context van gebiedsontwikkeling
© Renate Werkman, augustus 2014